Phòng ngừa bệnh phù gai thị đúng cách ngăn ngừa biến chứng cho mắt

Khi mắt bị đau nhức hay nhìn mờ không đơn giản là dấu hiệu bệnh liên quan đến mắt. Đôi khi nó còn phản ánh não bộ của chúng ta có vấn đề. Cần cảnh giác bệnh phù gai thị - bệnh có sự liên quan trực tiếp giữa mắt và não bộ.

Bệnh phù gai thị là bệnh gì?

Gai thị hay đĩa thị là nơi cho phép dây thần kinh thị đi vào nhãn cầu. Nhìn vào đáy mắt ta thấy được đầu dây thần kinh thị giác và chúng được gọi là gai thị. Động mạch và tĩnh mạch võng mạc trung tâm cũng cùng xuyên qua vị trí này để vào nhãn cầu.

Gai thị (đĩa thị) nằm lệch về phía mũi. Đây là nơi tập trung các sợi trục của 1-1.2 triệu tế bào hạch võng mạc. Gai thị bình thường có hình dạng: tròn hoặc oval đứng, kích thước: đường kính dọc trung bình 1.85 - 1.5 mm, đường kính ngang trung bình 1.7 - 1.8 mm. Ở trung tâm phía cực sau võng mạc, về phía thái dương cách gai thị khoảng 4 mm, có một lỗ nhỏ tập trung nhiều tế bào chóp dạng nhỏ và là vùng cho thị lực tốt nhất – chính là hoàng điểm (điểm vàng).

Phù gai thị là hiện tượng sưng phù và mờ đi của rìa đĩa thị. Bệnh xuất hiện do tăng áp lực nội sọ hay có tổn thương chèn ép dây thần kinh thị. 

Sự tắc nghẽn dòng chảy bào tượng ở sợi trục của các neuron thần kinh thị gây ra phù nề địa thị là nguyên nhân xảy ra hiện tượng phù nề đĩa thị. Bệnh này có liên quan với các dấu hiệu khác của rối loạn chức năng thần kinh thị giác như: giảm thị lực, bất thường phản xạ đồng tử hướng tâm – RAPD, mất thị trường.

Khuyết tật hay gặp: mở rộng điểm mù sinh lý, thị trường hình ống và mất thị trường dưới mũi.

Triệu chứng của bệnh phù gai thị

• Xuất hiện hiện tượng mất thị lực thoáng qua một vài giây khi thay đổi tư thế đột ngột.
• Đau đầu, song thị, có cảm giác buồn nôn, nôn, táo bón, lú lẫn…
• Sưng và xung huyết đĩa thị 2 bên, bờ mắt mờ và thường che lấp cả mạch máu. Lớp sợi thần kinh thường bị tổn hại.
• Các dấu hiệu khác: Xuất huyết võng mạc, tĩnh mạch võng mạc giãn, ngoằn ngèo, chấm trắng bông; phản xạ đồng tử bình thường, sắc giác bình thường, điểm mù sinh lý rộng ra.

Với phù gai mạn tính, bệnh sẽ tiến triển đến teo gai, xuất huyết. Những chấm trắng bông sẽ tiêu đi, các mạch máu quanh gai sẽ trở nên dày thành và thu hẹp; xung quanh đĩa thị sẽ xuất hiện những Shunt mạch máu gai – thể mi. Cuối cùng gây tổn hại sắc giác, khiếm khuyết thị trường chu biên, đặc biệt là ở phía dưới mũi.

Nguyên nhân của phù gai thị

Có nhiều nguyên nhân gây ra bệnh như nguyên nhân ở nhãn cầu, hốc mắt, nội sọ, toàn thân. Đối với bệnh nội soi thần kinh, triệu chứng đáy mắt rất quan trọng ở bệnh phù gai thị.

Nguyên nhân nhãn cầu

Có các vết thương xuyên thủng nhãn cầu gây ra hạ nhãn áp đột ngột; viêm tắc tĩnh mạch ở trung tâm võng mạc, tăng nhãn áp trong bệnh glaucoma;…

Nguyên nhân hốc mắc

Các nguyên nhân khiến dây thần kinh thị trong đoạn hốc mắt bị đè ép nhiều có thể dẫn đến ứ phù gai thị. Các nguyên nhân có thể đến từ u hốc mắt (như u sarcoma, fibroma…); ap xe hốc mắt; mắt lồi nhiều do bệnh nội tiết như basedow…

Nguyên nhân nội sọ

Bắt nguồn từ u nội sọ nguyên phát và di căn u hốc mắt, hẹp cống sylvius, bọc máu dưới màng cứng và ngoài màng cứng (do chấn thương); xuất huyết dưới màng nhện (đau đầu dữ dội và có thể xuất huyết trước võng mạc). Ngoài ra có các trường hợp khác như: dị dạng động – tĩnh mạch ở não, apxe não, viêm não, có huyết khối ở xoang dọc giữa, tràn dịch não bẩm sinh. Các trường hợp này ít khi có ứ phù gai thị kèm theo ngoại trở trong giai đoạn sau.

Nguyên nhân toàn thân

Tăng huyết áp, bệnh bạch cầu, nhiễm độc thai nghén…

Cơ chế phát triển của phù gai thị

Phù gai thị là dấu hiệu có giá trị nhất trong xác định hội chứng tăng áp lực nội sọ. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng có và xuất hiện phù gai thị khi các triệu chứng khác đã rõ ràng. Tùy mức độ của tăng áp lực nội sọ, gai thị diễn biến theo các giai đoạn khác nhau từ nhẹ đến nặng.

Giai đoạn sớm

Rất khó xác định lúc nào phù gai xuất hiện. Một số dấu hiệu đặc trưng như: gai thị cương tụ, bờ gai hơi nhòe, nhô, tĩnh mạch giãn.

Giai đoạn phù gai thị phát triển hoàn toàn

Các dấu hiệu bao gồm: đĩa thị lồi lên dạng nấm, mất lõm gai sinh lí, bờ gai bị xóa, các lớp sợi thần kinh quanh nó nổi rõ lên dạng tia màu nâu nhạt, nằm trong một lớp dịch phù lan tỏa. Các gốc mạch máu lớn bị che lấp, tĩnh mạch bị dãn, xoắn vặn, xuất huyết trên gai quanh gai

Giai đoạn gai thị mạn tính

Quá trình gai thị phù nề sẽ kéo dài hàng tháng, có hiện tượng xuất huyết và xuất tiết tan dần. Ngoài ra, đi kèm với các dấu hiệu bao gồm: co nhỏ động mạch, giảm độ tăng tĩnh mạch và độ lòi của đĩa thị, giảm thị trường trung tâm, rối loạn sắc giác và khuyết thị trường ngoại biên.

Giai đoạn teo gai

Đây là giai đoạn cuối cùng hay còn gọi là giai đoạn mất bù. Lúc này gai thị sẽ có các biểu hiện: bạc màu, trắng bệch, bờ nham nhở và mất bóng, trên gai mất đi các mạch máu và co nhỏ võng mạch. Lúc này thị lực của người bệnh bị mất và dẫn tới mù hẳn. 

Nếu nhanh chóng giải quyết tốt áp lực nội sọ phù gai (trong giai đoạn còn bù), bệnh sẽ có khả năng thuyên giảm và hồi phục gần như bình thường trong vòng 6-7 tháng. Trẻ em dưới 5 tuổi, hộp sọ có khả năng dãn nở chút ít sẽ không có đầy đủ các giai đoạn trên, ít khi thấy xuất huyết gai thị mà thường dẫn đến trực tiếp teo gai thị.

Phù gai thị trong tăng áp lực nội sọ thường xuất hiện cả hai bên, hiếm khi đơn độc một bên với các mức độ khác nhau. Bệnh u não thùy trước trán có thể gặp teo gai thị nơi chứa khối u và phù gai ở bên đối diện (hội chứng Foster Kennedy).

Khi có khối u choáng chỗ, áp lực trong sọ tăng, áp lực dịch não tủy cũng tăng theo. Đến khi áp lực trong sọ tăng cao so với áp lực động mạch đi vào võng mạc, các động mạch sẽ co nhỏ lại. Lúc này các tĩnh mạch sẽ không dễ dành lưu thông từ võng mạc vào trong sọ qua các xoang tĩnh mạch hang.

Hậu quả tất yếu là các tĩnh mạch này dãn, ngoằn ngoèo, tăng thẩm thấu dẫn tới phù gai thị.

Chuẩn đoán bệnh phù gai thị

Xét nghiệm lâm sàng là biện pháp chẩn đoán chính xác bệnh sau khi xem xét dấu hiệu bất thường. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh được sử dụng như chụp CT Scanner hộp sọ, cộng hưởng từ (MRI). Từ đó, bác sĩ sẽ phát hiện các bệnh về tổn thương ở não, đặc biệt là u nội sọ.

Khi không xác định được khối thương tổn, các não thất không giãn; bác sĩ sẽ chọc, phân tích dịch não tủy để xác định áp lực, tìm kiếm nguyên nhân nhiễm trùng.

Bệnh nhân có u trong sọ và bị tăng áp lực nội sọ có thể đi khám vì những lý do như: mờ mắt đau đầu, hoặc nhìn đôi (song thị). Khi có những biểu hiện bệnh lý trên cần được thăm khám kỹ càng, tránh trường hợp phát hiện muộn. Khí đó gai thị dễ bị teo hoàn toàn do u nội sọ chèn ép thì tiên lượng rất nặng.

Điều trị bệnh phù gai thị như thế nào?

Việc điều trị phù gai thị khá phức tạp. Cần xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh mới có thể chữa trị bệnh ổn định. Vì vậy, bệnh nhân cần đến bệnh viện khi xuất hiện những triệu chứng của phù gai thị.

Những rối loạn tuần hoàn, dinh dưỡng tại dây thần kinh, các hiện tượng chống viêm, chống nhiễm khuẩn cần giải quyết ngay lập tức ở mắt, thuốc được bác sĩ tư vấn là corticoid. Trong Trường hợp này thuốc corticoid được chỉ định với liều cao, kết hợp cả đường uống và đường tiêm. Bệnh nhân bắt buộc phải nằm viện theo dõi.

Thuốc kháng sinh có thể được dùng khi phát hiện ra tác nhân gây bệnh do chủng loại vi khuẩn. Trong một số trường hợp, bác sĩ chỉ định sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, các loại thuốc giãn mạch toàn thân theo đường uống hoặc tại chỗ cùng các vitamin nhóm B như B1, B6, B12.

Hi vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan về bệnh phù gai thị. Từ đó ngăn ngừa và điều trị để tránh những biến chứng không mong muốn về thị giác.

TuThuoc24h